Gerrit Donker

Gerrit Donker

VVGA-honkballer Gerrit Donker is op 1 oktober 1944 door de Duitsers opgepakt tijdens de Razzia van Putten.

Hij overleed in april 1945 op transport naar het concentratiekamp KL Neuengamme. 

AchtergrondGerrit Donker is geboren op 23 juni 1922 in Amsterdam.

Catharina Jacoba Burger is zijn moeder (1899-1991). Zijn vader Lourens (1896-1961) werkte bij de secretarie van de gemeente Amsterdam. Gerrit had een jongere broer Lout, die later weer  Lourens werd genoemd (1923-2016). De familie woonde in Betondorp op de Zaaiersweg 157-hs. Betondorp was toen net gebouwd en de huurders kwamen vooral uit socialistische en communistische kringen en/of waren ambtenaren. Bij Gerrit staat op zijn persoonskaart uit kamp Amersfoort bij religie "Ohne". 

V.V.G.A. - HonkbalGerrit Donker werd jeugdlid van VVGA Honkbal in 1936. Hij zat jarenlang in hetzelfde team met Jan Smoorenburg en Kees (Isidoor) Monas. In 1939 werden ze met z'n drieën overgeschreven naar de senioren en gingen ze in het tweede 9-tal spelen. In 1939 speelde ook zijn vriend Jacob Bons ( 1919 - ?) honkbal bij VVGA; hij speelde in het derde 9-tal. Alle vier komen ze in het verdere verhaal voor.

Jan Smoorenburg is in april 1945 gefusilleerd door de bezetter (zie het verhaal bij Jan Smoorenburg). Kees (Isidoor) Monas (1921-1995) woonde sinds 1938 vlakbij Gerrit op de Zaaiersweg 113-hs. Jacob Bons woonde ook in Betondorp; in 1939 was hij eerstejaars student economie.

De broer van Kees, Max Monas, is in 1939 lid geworden van de tennisafdeling van VVGA. Ook Gerrit's broer Lout Donker speelde tennis bij VVGA.

Van 1940 t/m 1943 speelde Gerrit in het eerste 9-tal van VVGA en kwam zijn naam voor in de wedstrijdverslagen in de landelijke pers. Zie de afbeeldingen. 

                 

School, Studie en WerkenGerrit ging naar de Derde HBS-B op de Mauritskade. Op onderstaande foto van een tableau vivant die de familie Stastok uit de Camera Obscura van Hildebrand (Nicolaas Beets) uitbeeldt, staat Gerrit - met medeleerlingen  - als derde van links als Stastok. 

anww00175000001.jpg  

Hij ging in 1942 vliegtuigbouw in Delft studeren. In 1942 woonde hij kort in Rotterdam en Delft, maar in februari 1943 stond hij weer ingeschreven op de Zaaiersweg. In februari 1943 was het onderwijs in Delft gestopt vanwege een maatregel dat studenten in Duitsland te werk zouden worden gesteld. De sluiting duurde tot 10 april 1943. Daarna moesten studenten een  loyaliteitsverklaring ondertekenen wilden ze hun studie kunnen voortzetten. 

Gerrit (en Lout, die medicijnen studeerde) weigerde(n) deze loyaliteitsverklaring te ondertekenen. 

Februari 1943 vroeg Gerrit een buitenlands paspoort aan (zie afbeelding). Gerrit werd te werk gesteld bij de firma Nw. Rijnvaart My N.V. in de functie van stoker, Amsterdam, dd. 21-7-1943. Hij heeft op de Rijn in Duitsland gevaren op het stoomschip ss Ewijk. Lout werd te werk gesteld als verpleger in het ziekenhuis Oranienburg, Berlijn.

In de Telegraaf van 18 mei 1943 staat dat het 9-tal van VVGA een geringe wijziging onderging: "het verloor alleen Donker door tewerkstelling elders."   

Tijdens zijn tewerkstelling in Duitsland ontving hij brieven van familie en vrienden. Die brieven zijn bewaard gebleven en zijn nu in de collectie van het Verzetsmuseum Amsterdam. 

Uit de periode van 1943 - juni 1944 zijn er 14 brieven van Kees Monas, al deze brieven hadden als afzender Kees Monas, Zaaiersweg 113. Volgens een krantenbericht over Isidoor 'Kees' Monas uit de Gooi- en Eemlander van 5-12-1985 zat Kees tijdens de oorlog "enkele jaren ondergedoken" en zat hij in de "Parool" verzetsgroep. Hoe enkele jaren onderduiken te rijmen valt met nog in juni 1944 een brief versturen, is mij (ivd) niet duidelijk. Het is m.i. aannemelijker dat Kees na juni 1944 is ondergedoken. 

Van broer Max Monas is bekend dat hij in de "Parool" verzetsgroep zat. Max werd in september 1941 gearresteerd. Hij heeft bijna 4 jaar in gevangenschap doorgebracht in de kampen Amersfoort, Vught, Bergen-Belsen en Buchenwald, maar hij overleefde de oorlog. Hij overleed in 1979.     

Er zit ook één brief van Jan Smoorenburg in de collectie; de brief is geschreven op 20 juli 1943. Die brief betreft een gedetailleerde beschrijving van een op zaterdag 17 juli 1943 gespeelde honkbalwedstrijd tussen honkbalvereniging Ajax en VVGA. Ook dat op die betreffende zaterdag de Amerikanen Amsterdam-Noord bombardeerden. Verder staat er ook een kritische beschouwing in over de mensen in de VVGA Honkbalcommissie. En over enkele leden van het eerste team, die geen teamgeest ten toon spreiden, maar individualisten zijn, die hun eigen spelletje spelen.  

Gerrit was aspirant-lid NSB als een dekmantel voor verzetsactiviteiten. Later is dit onderzocht - ook een aantal VVGA-ers zijn daarvoor ondervraagd -  en dat is bevestigd.   

Arrestatie en OverlijdenTijdens verlofdagen eind september/begin oktober 1944 fietste hij samen met de vader van Jacob Bons op de Veluwe naar de daar ondergedoken Jacob. De vader van Jacob en Gerrit werden op 1 oktober gearresteerd in de buurt van Putten na een aanslag op Duitse militairen. De vader van Jacob is later vrijgelaten omdat hij te oud was (hij was toen 52 jaar...).

In Putten zijn toen op 1 oktober 1944 meer dan 600 mannen opgepakt als vergelding voor deze aanslag op Duitse militairen. De opgepakte mannen zijn eerst naar Kamp Amersfoort getransporteerd en al snel in buitenkampen van concentratiekamp Neuengamme terecht gekomen. Gerrit was tot eind maart 1945 in het buitenkamp Meppen/Versen (dat lag dicht bij de Nederlandse grens ter hoogte van Emmen) zijn geweest. Veel mannen van de Puttense groep hebben in het buitenkamp Meppen/Versen zware, onmenselijke arbeid moeten verrichten onder erbarmelijke omstandigheden.

Tegen het einde van de oorlog hebben de Duitsers veel buitenkampen gesloten en bewijsmateriaal vernietigd. De mensen werden op transport gesteld naar andere kampen verder uit de buurt van de geallieerden. De mensen uit Meppen/Versen werden eerst naar AK Bremen-Farge getransporteerd en vandaar uit al snel naar KL-Neuengamme. Tijdens deze transporten zijn er heel veel mensen gestorven. Uiteindelijk zijn van de Puttense groep slechts 48 mannen teruggekomen uit de kampen. Een vijftal is vrijwel meteen daarna gestorven. 

Gerrit Donker is op 29 maart in AK Bremen-Farge aangekomen en is daar in het Revier opgenomen. Hij had al in Meppen/Versen een infectie aan zijn voet waarvoor hij behandeld werd. Bij de totale ontruiming van het kamp Bremen-Farge werd hij ingedeeld bij de "gezonden": deze groep vertrok op 8 april te voet naar KL-Neuengamme (ongeveer 135 km lopen!).  De  groep "zieken" ging per trein. 

De groep, die de zware reis te voet naar KL-Neuengamme maakte, kwam daar op 19 april 1945 aan. Gerrit is toen niet meer gesignaleerd. 

Met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid wordt daarom aangenomen dat Gerrit Donker tijdens het transport te voet van AK Bremen-Farge naar KL-Neuengamme is omgekomen en wel op zijn vroegst op 08-04-1945 en op zijn laatst 19-04-1945. 

I. van Deudekom 

Bronnen:  

 

Tweede Wereldoorlog Overzicht